คำนิยม

มนุษย์ทุกคนแม้จะมีความเห็นแก่ตัว แต่ความเมตตาก็เป็นธรรมชาติส่วนหนึ่งของเรา   เมื่อทารกเห็นหรือได้ยินทารกด้วยกันร้องไห้ ก็จะร้องไห้ตามไปด้วยราวกับว่ารู้สึกเป็นทุกข์แทนเขา และหากคลานได้ ก็จะพยายามเข้าไปคลายทุกข์ให้เพื่อน   ถ้าโตกว่านี้  ก็จะร้องไห้น้อยลง แต่อยากช่วยเหลือเขามากกว่าเดิม

ความเมตตาส่วนหนึ่งเกิดขึ้นเพราะเราสามารถรับรู้ความทุกข์ของผู้อื่นได้  เมื่อเห็นใครเป็นทุกข์ เราจึงพลอยทุกข์ไปด้วย และอยากช่วยเหลือให้เขาได้รับความสุข   ความเมตตาจึงไม่เพียงเป็นคุณต่อผู้อื่นเท่านั้น หากยังเป็นผลดีต่อเราด้วย   เพียงแค่ได้เห็นรอยยิ้มของเขา เราก็มีความสุขแล้ว เป็นความสุขใจที่ส่งผลถึงความสุขกายด้วย  มีการศึกษามากมาย (รวมทั้งที่หนังสือเล่มนี้เอ่ยถึง) ยืนยันว่า ผู้มีเมตตาจิต ชอบช่วยเหลือผู้อื่นเป็นนิจ มักมีสุขภาพกายดี เสี่ยงต่อโรคร้ายน้อยกว่าคนกลุ่มอื่น

เมตตาจิตนั้น แม้ทำให้เราอยู่เฉยไม่ได้เมื่อเห็นผู้อื่นมีความทุกข์ แต่ก็ทำให้เรามีความสุขได้ง่ายขึ้น ส่วนหนึ่งเพราะช่วยลดความเห็นแก่ตัวในใจเรา   ใช่หรือไม่ว่า ยิ่งมีความเห็นแก่ตัวมากเท่าใด ก็ยิ่งมีความสุขยากมากเท่านั้น  เพราะเสียนิดเสียหน่อย ก็ทนไม่ได้  มีอะไรมากระทบแม้เล็กน้อย ก็กลุ้มใจ  ครั้นได้อะไรมา ก็ไม่มีความสุข เพราะรู้สึกว่าได้น้อยไป อยากได้มากกว่านั้น เพียงแค่เห็นคนอื่นมีความสุขหรือได้ดี ก็อิจฉา  แต่อาการเหล่านี้จะบรรเทาเบาบางลงเมื่อเรามีเมตตาจิต เราจะนึกถึงคนอื่นมากกว่าตัวเอง ความทุกข์ของเราจะเป็นเรื่องเล็กเพราะรู้สึกว่าคนอื่นทุกข์หนักกว่าเรา

หลายคนพบว่าเมื่อได้ช่วยเหลือเกื้อกูลผู้อื่นแล้ว  ชีวิตจิตใจของตนเองเปลี่ยนไป   เช่น ใจเย็นมากขึ้น อดกลั้นหนักแน่นกว่าเดิม  เข้าใจผู้อื่นมากขึ้น  ทำตามอารมณ์น้อยลง  นั่นเป็นเพราะเมื่อเราตั้งใจช่วยเหลือผู้อื่นให้พ้นจากความทุกข์ เราจะเอาตนเองเป็นศูนย์กลางน้อยลง และให้ความสำคัญแก่ผู้อื่นมากขึ้น  นี้เป็นวิธีการลดละตัวตนอย่างหนึ่ง ซึ่งไม่ต่างจากการปฏิบัติธรรมในพุทธศาสนาหรือศาสนาอื่น

ตามคำสอนของพุทธศาสนา  เมตตา เป็นคุณภาพจิตอย่างหนึ่ง อยู่ในหมวดที่ชื่อว่า “พรหมวิหาร”  ซึ่งคนไทยรู้จักดี แต่มักลืมไปว่ามีธรรมอีกหมวดที่คู่กัน นั่นคือ “สังคหวัตถุ”  พรหมวิหารนั้น  เป็นเรื่องของการพัฒนาจิตให้มีคุณภาพ (เรียกง่าย ๆ ว่า “ทำจิต”  ส่วน สังคหวัตถุ เป็นเรื่องของการกระทำเพื่อเกื้อกูลผู้อื่น (หรือ “ทำกิจ”)   นั่นหมายความว่า เมื่อมีเมตตากรุณาแล้ว ก็ต้องลงมือกระทำด้วย เริ่มจาก การแบ่งปันสิ่งของ (ทาน) การพูดด้วยคำสุภาพเกื้อกูล (ปิยวาจา) การขวนขวายช่วยเหลือ (อัตถจริยา) และการปฏิบัติกับผู้คนอย่างเสมอต้นเสมอปลาย (สมานัตตตา)  หากทำเต็มที่แล้ว ไม่สามารถช่วยเหลือเขาให้พ้นทุกข์ได้ จึงค่อยทำใจปล่อยวาง เป็นอุเบกขา อันเป็นข้อสุดท้ายของพรหมวิหารธรรม

เมตตาที่แท้จะกระตุ้นให้เราออกไปช่วยเหลือผู้อื่น  ถ้าเพียงแต่นั่งแผ่เมตตาเฉย ๆ  ในห้องนอน ยังไม่อาจเรียกว่าเป็นเมตตาที่แท้ หรือเป็นเมตตาที่มากพอ จึงไม่ช่วยลดละตัวตนได้มากนัก   ดังนั้นถ้าเราต้องการบ่มเพาะเมตตาให้เจริญงอกงาม จึงต้องทำมากกว่าการแผ่เมตตา  จะทำอะไรได้บ้างเพื่อเสริมสร้างเมตตาให้งอกงามในใจเรา  หนังสือเล่มนี้ให้คำตอบได้เป็นอย่างดี

พลังแห่งความเมตตา  ได้พูดถึงเมตตาที่มากไปกว่าการแผ่ความปรารถนาดีอยู่คนเดียวในห้อง แต่เป็นเมตตาที่กลมกลืนเป็นส่วนหนึ่งในชีวิตประจำวันของเรา  โดยเฉพาะในความสัมพันธ์กับผู้อื่น ไม่ว่าคนใกล้หรือคนไกล  ผู้เขียนชี้ให้เห็นอย่างชัดเจนว่า เมตตานั้นต้องมีความจริงใจเป็นพื้นฐาน  แสดงออกด้วยการให้อภัย ไว้ใจผู้อื่น และรู้สึกเชื่อมโยงกับผู้คนทั้งหลาย  เมตตาหมายถึงความใส่ใจกับผู้อื่นที่อยู่เบื้องหน้าเรา  มีความอ่อนน้อมถ่อมตน และรู้สึกชื่นชมเห็นคุณค่าของทุกสิ่ง  ยิ่งมีสำนึกรู้คุณมากเท่าใด ความเมตตาปรารถนาดีก็จะท่วมท้นใจมากเท่านั้น

หนังสือเล่มนี้ย้ำว่า ความเมตตาต่อคนอื่น กับความเมตตาต่อตนเอง เป็นเรื่องเดียวกัน  พูดอีกอย่าง ถ้าเรารักตนเอง เราก็ควรรักผู้อื่นด้วย  เพราะความสุขและสิ่งดีงามต่าง ๆ ที่เรามอบให้แก่ผู้อื่นนั้น ในที่สุดก็จะย้อนกลับมาที่ตัวเราเอง  ในทางตรงข้ามการเอาเปรียบผู้อื่นก็คือการทำร้ายตนเอง  เพราะสิ่งเลวร้ายที่เรากระทำแก่ผู้อื่นนั้น ไม่ช้าก็เร็วจะย้อนกลับมาที่ตัวเราเอง  เช่น ปรุงจิตของเราให้เป็นคนมักโกรธ หยาบกระด้าง  และทำให้สุขภาพเราย่ำแย่ลง ยังไม่ต้องพูดถึงเรื่องเดือดเนื้อร้อนใจอื่น ๆ ที่จะตามมา

พุทธศาสนานั้นสอนว่า เรากับผู้อื่นไม่ได้แยกขาดจากกัน ต่างเชื่อมโยงผูกพันกันทั้งในฐานะเพื่อนร่วมทุกข์ และเพื่อนร่วมโลกในเครือข่ายความสัมพันธ์อันซับซ้อน ที่ต่างส่งผลต่อกันและกันอย่างมิอาจหลีกเลี่ยงได้ตามหลักอิทัปปัจจยตา (“เพราะสิ่งนั้นมี สิ่งนี้จึงมี”)  ดังนั้นความสุขของเรา กับความสุขของผู้อื่นจึงแยกจากกันไม่ออก  ถ้าเราอยากมีความสุข ก็ต้องช่วยให้ผู้อื่นมีความสุขด้วย  และยิ่งเราช่วยผู้อื่นโดยไม่ปรารถนาผลตอบแทนเลย  เรายิ่งมีความสุขได้ง่ายขึ้น เพราะนั่นแสดงว่าเรานึกถึงตัวเองหรือมีความยึดติดถือมั่นในตัวตนน้อยมาก  ดังที่หนังสือเล่มนี้ได้สรุปในตอนท้ายว่า เราจะมีความสุขอย่างยิ่งหากเราปลดปล่อยตัวเอง คือไม่ยึดติดถือมั่นหรือหวงแหนในสิ่งใดว่าเป็นของเราเลย

สำหรับชาวพุทธ  หนังสือเล่มนี้จะช่วยให้เข้าใจหลักธรรมคำสอนทางพุทธศาสนาหลายประการได้แจ่มชัดขึ้น ไม่จำเพาะเมตตาธรรมเท่านั้น  แต่ถึงแม้ท่านจะไม่นับถือพุทธศาสนาหรือศาสนาใดเลย  หนังสือเล่มนี้ก็มีประโยชน์อย่างยิ่ง เพราะช่วยให้เห็นศักยภาพหรือพลังบวกที่มีอยู่แล้วในใจท่าน  ศักยภาพดังกล่าวไม่ควรถูกปล่อยทิ้งให้สูญเปล่า แต่ควรพัฒนาให้งอกงาม เพราะล้วนเป็นกุญแจเปิดใจเราให้พบกับความสุขซึ่งมีอยู่แล้วในตัวเรา  เป็นเพราะผู้คนเป็นอันมากละเลิกเพิกเฉยศักยภาพดังกล่าว จึงอยู่อย่างมีความทุกข์ อับจนความสุข แม้รวยทรัพย์ก็ตาม

ขออนุโมทนาคุณจรณิต แก้วกังวาล ที่นำหนังสือเล่มนี้ของเปียโร เฟอร์รุชชี่มาแปลเป็นไทยได้อย่างน่าอ่าน ทั้งนี้ด้วยมีฉันทะและเมตตาต่อผู้อ่านชาวไทยเป็นที่ตั้ง  และขออนุโมทนาสำนักพิมพ์หมอชาวบ้านที่พิมพ์หนังสือดี ๆ อย่างนี้ให้เผยแพร่กว้างขวาง 

พระไพศาล วิสาโล
๒๐ กันยายน ๒๕๕๖