พระไพศาล องค์กรศาสนา โดยเฉพาะสถาบันสงฆ์ ได้ผนวกรวมเข้าไปเป็นส่วนหนึ่งของรัฐมานานแล้ว จนกระทั่งพระสงฆ์เองก็มีความเข้าใจว่าท่านเป็นส่วนหนึ่งของรัฐ และมองกิจการของคณะสงฆ์กับของรัฐก็เป็นอันเดียวกัน จนเกิดมีวลีว่า ‘ราชการคณะสงฆ์’

อย่างไรก็ตาม แนวโน้มที่กำลังเกิดขึ้นอยู่นี้ ในความเห็นของอาตมา เป็นความพยายามที่จะดึงรัฐเข้ามาค้ำจุนพุทธศาสนาที่เห็นได้ชัดว่ากำลังซวดเซ โดยฝ่ายหลังนั้นหวังพึ่งทั้งเงินทุนสนับสนุนและอำนาจรัฐ แต่ในความเห็นของอาตมา เป็นการแก้ที่ไม่ถูกจุด เพราะยิ่งเท่ากับทำให้การปฏิรูปพุทธศาสนาเกิดขึ้นได้ยาก และทำให้พุทธศาสนาตลอดจนสถาบันสงฆ์ แนบแน่นกับรัฐมากขึ้น แต่เหินห่างจากการอุปถัมภ์ของประชาชนยิ่งกว่าเดิม ทั้งหมดนี้ล้วนก่อผลเสียต่อพุทธศาสนาในระยะยาว

พระไพศาล พุทธศาสนาในเมืองไทยเวลานี้อยู่ในภาวะซวดเซและอ่อนแอมาก อันเป็นผลมาจากปัญหาภายในของชาวพุทธเอง รวมทั้งสถาบันสงฆ์ สิ่งที่เกิดขึ้นก็คือ ความเข้าใจและการปฏิบัติที่คลาดเคลื่อนจากหลักธรรมคำสอน ทำให้หมกมุ่นหลงใหลในวัตถุนิยม ไม่เว้นแม้กระทั่งพระสงฆ์ ซ้ำยังมีการปล่อยปละละเลยมาโดยตลอด จนเกิดเรื่องอื้อฉาวและสร้างความเสื่อมศรัทธาแก่ผู้คน ในสภาพเช่นนี้ การปฏิรูปตนเองของพุทธศาสนาไทยเป็นสิ่งสำคัญที่ต้องทำอย่างเร่งด่วน

การป้องกันตัวเอง โดยเฉพาะป้องกันจากคำวิพากษ์วิจารณ์ มีแต่จะทำให้การปฏิรูปพุทธศาสนาเกิดขึ้นได้ยาก และย่อมทำให้พุทธศาสนาเสื่อมโทรมเร็วขึ้น จะว่าไปแล้ว การมุ่งป้องกันตนเองนั้น เกิดจากการมองว่าสาเหตุที่พุทธศาสนาซวดเซในเวลานี้เกิดจากภายนอก เช่น จากศาสนาอื่น หรือจากคนไม่มีศาสนา ซึ่งเป็นการมองที่สวนทางกับความจริง เป็นการปฏิเสธที่จะยอมรับว่าสาเหตุแท้จริงนั้นเกิดจากชาวพุทธด้วยกันเองมากกว่า

พระไพศาล พุทธศาสนามองว่า ประเด็นสำคัญไม่ได้อยู่ที่คำวิพากษ์วิจารณ์ แต่อยู่ที่ท่าทีต่อคำวิพากษ์วิจารณ์ต่างหาก พระพุทธเจ้าตรัสว่า เมื่อมีคนวิจารณ์หรือต่อว่าพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ “พวกเธออย่าได้อาฆาตแค้นโทมนัสน้อยใจ เพราะถ้าพวกเธอทำเช่นนั้นจะไม่เกิดผลดีอะไรเลย...ถ้าคำตำหนินั้นเป็นจริง ก็ควรแก้ไข ถ้าไม่จริงก็ให้รับรู้ว่าไม่จริง” นอกจากนั้นยังตรัสว่า “ผู้โกรธตอบคนที่ด่า เลวกว่าคนด่าเสียอีก”

จะว่าไปแล้ว พุทธศาสนาเห็นประโยชน์ของคำวิจารณ์ ดังทรงชี้ให้มองผู้วิจารณ์ว่าเป็นผู้ชี้ขุมทรัพย์ ดังนั้นชาวพุทธจึงไม่ควรห้ามการวิพากษ์วิจารณ์ ยิ่งถ้าทำเพื่อประโยชน์ของส่วนรวม ก็ยิ่งควรสนับสนุน และสิ่งที่ควรทำมากไปกว่านั้น ก็คือ เปิดใจกว้างรับคำวิจารณ์ หากเขาพูดถูก ก็พึงแก้ไข หากพูดไม่ถูก ก็ไม่ควรโมโหโกรธเคือง

พระไพศาล มีความเป็นไปได้เช่นนั้น เพราะมาจากความคิดที่คล้ายกันว่า การวิพากษ์วิจารณ์จากผู้คนจะทำให้สถาบันเกิดความสั่นคลอนหรือเสื่อมทรุดได้ แต่มองในมุมของพุทธศาสนา ความเสื่อมทรุดนั้นเกิดจากปัจจัยภายในเป็นหลัก หาใช่ปัจจัยภายนอกไม่ ดังมีพุทธพจน์ว่า “เรือจะอับปางก็เพราะต้นหนเท่านั้น (หาใช่เพราะลมพายุไม่)”

นอกจากนั้นพระพุทธองค์ยังตรัสว่า สาเหตุสำคัญที่ทำให้พระสัทธรรมเลือนหาย (ศาสนาเสื่อม) ก็คือ ภิกษุ ภิกษุณี อุบาสก อุบาสิกา ไม่เคารพพระรัตนตรัย ไม่ใส่ใจในการศึกษา และไม่ฝึกฝนจิต นั่นหมายความว่า ตราบใดที่พุทธบริษัท 4 มีการศึกษาและปฏิบัติอย่างถูกต้องมั่นคง ไม่ว่าใครจะวิพากษ์วิจารณ์พุทธศาสนารุนแรงเพียงใด ก็ไม่ทำให้พุทธศาสนาซวดเซได้เลย

พระไพศาล ถ้าถามว่าจำเป็นหรือไม่ ก็ตอบว่าไม่จำเป็น เพราะกฎหมายที่มีอยู่ก็มากเกินพออยู่แล้ว จากปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นหลายปีที่ผ่านมา กฎหมายทำนองนี้มักจะไม่สามารถใช้ให้เกิดผลตามความมุ่งหมายแต่ดั้งเดิม เช่น แทนที่จะยุติเสียงวิพากษ์วิจารณ์ กลับทำให้มีการวิพากษ์วิจารณ์หนักขึ้นจนควบคุมไม่ได้ แทนที่จะทำให้พุทธศาสนาเข้มแข็ง กลับทำให้พุทธศาสนาอ่อนแอลง ขณะที่ปัญหาในวงการชาวพุทธและคณะสงฆ์มีแต่จะเพิ่มขึ้น ทั้งนี้ เพราะแทนที่จะใช้ปัญญา กลับเป็นการแก้ที่มุ่งใช้อำนาจเป็นหลัก

ปัญหาใหญ่ๆ ในเมืองไทยที่ผ่านมา ไม่มีปัญหาใดเลยที่ใช้อำนาจแล้วจะแก้ไขได้อย่างแท้จริง

---------------------------------------