อนาคตประเทศไทยในมุมมองพระไพศาล วิสาโล
คุยนอกกรอบกับทีม

TEAM GROUP Newsletter
ปีที่ ๓ ฉบับที่ ๑ มกราคม-มีนาคม ๒๕๕๕

คำถาม : ในช่วงเวลาที่ผ่านมา คนไทยจำนวนมากรู้สึกสับสนและเครียด เนื่องจากสภาวะน้ำท่วมครั้งใหญ่ในประวัติศาสตร์ที่หลายคนเรียกว่า มหาอุทกภัย หากจะต้องประสบกับช่วงเวลาเช่นนั้นอีก เราควรใช้ธรรมะข้อใดมาช่วยให้ความความทุกข์กังวล

ตอบ : อย่างแรก คือความไม่ประมาทเป็นธรรมะข้อแรกที่ต้องทำ ธรรมะไม่ได้หมายถึงการเตรียมใจอย่างเดียว มันหมายถึงการเตรียมการด้วย คนที่เขามีความทุกข์ จำนวนมากเป็นเพราะว่าเขาไม่ได้เตรียมการหรือไม่ได้เผื่อใจไว้ว่ามันจะเกิดน้ำท่วมมากจนสูญเสียขนาดนี้ แต่ถ้าคนที่เขามีการเตรียมการ หรือมีความไม่ประมาทอยู่แล้ว เขาก็จะสามารถรับมือกับมันได้ดีขึ้น ซึ่งไม่ได้แปลว่าไม่ท่วมนะ แต่เตรียมใจไว้แล้ว ขนข้าวขนของ หรือเตรียมการเพื่อลดผลกระทบมาล่วงหน้าแล้ว

ทีนี้เมื่อเกิดความเสียหายขึ้นแล้ว อาตมาคิดว่าก็ต้องยอมรับความจริง หลายคนก็ยังไม่สามารถยอมรับความจริงได้ น้ำท่วมก็ไม่ยอมรับความจริงว่ามันท่วมแล้ว ทรัพย์สมบัติเสียหายแล้ว แต่ก็ยังติดยึดกับอดีตสมัยที่น้ำยังไม่ท่วม สมัยที่ทรัพย์สมบัติยังอยู่กับเรา พูดอีกอย่างหนึ่งคือปล่อยวางไม่ได้ เมื่อปล่อยวางไม่ได้ก็กลายเป็นว่าน้ำไม่ได้แค่ท่วมบ้าน ท่วมรถ มันท่วมใจด้วย การวางจิตขัดขืนหรือปฏิเสธความจริงนั้น มันก็ไม่ต่างจากการสร้างบ้าน สร้างถนนขวางทางน้ำ ในทำนองเดียวกันถ้าใจเราไปขวางความจริงมันก็ต้องทุกข์ แต่ถ้าเรายอมรับความจริงได้ก็จะทุกข์น้อยลง ก็จะเสียแต่ของ แต่ใจไม่เสีย

อันที่จริงถ้าเรารู้จักใช้ประโยชน์จากน้ำท่วมเราจะเป็นทุกข์น้อยลง เช่นในทางธรรม ก็มาเตือนใจให้เราเห็นว่ามันไม่มีอะไรเที่ยงเลย ถึงแม้ไม่สูญเสียวันนี้ก็ต้องสูญเสียในอนาคต แล้วในอนาคตอาจจะสูญเสียหนักกว่านี้ก็ได้ เพราะถึงวันหนึ่งเราก็ต้องสิ้นลม เมื่อสิ้นลม เราก็สิ้นทุกอย่าง

คำถาม : ภาพของการทะเลาะเบาะแว้ง แบ่งแยกฝ่ายน้ำท่วมกับน้ำไม่ท่วม หรือฝ่ายหนึ่งอยากให้เปิด ฝ่ายหนึ่งอยากให้ปิดคันกั้นน้ำ อย่างที่เห็นกันบ่อยครั้งในช่วงวิกฤตที่ผ่านมา เราจะใช้ธรรมะข้อใด ช่วยสร้างสันติและความประนีประนอมให้เกิดขึ้น ในช่วงเวลาวิกฤตเช่นนี้

ตอบ : ในแง่หนึ่งมันก็คือเรื่องของข้อมูล ข้อเท็จจริงที่ทำให้เขาสามารถจะเห็นได้ว่าเขาจะเสียสละไปเพื่ออะไร คือถ้าเขารู้ว่าสิ่งที่เขาทำนี้มันจะเป็นประโยชน์ต่อส่วนรวม มันก็อาจจะทำให้เขามีความเต็มใจที่จะเสียสละมากขึ้น แต่ถ้าเขาไม่มีความมั่นใจว่าสิ่งที่เขาทำนี้มันเป็นการเสียสละเพื่อส่วนรวม อันนี้ก็ยากที่จะทำให้เขาเต็มใจที่จะเสียสละได้ ในยามนี้มันต้องอาศัยการตระหนักถึงประโยชน์ของส่วนรวม การพร้อมที่จะเสียสละเพื่อส่วนรวม โดยเฉพาะถ้าเป็นประโยชน์สุขของคนจำนวนมาก แต่เราไม่สามารถจะเรียกร้องให้คนเสียสละได้ ถ้าเขาไม่มั่นใจว่าสิ่งที่เขาทำไปนั้นมันเกิดประโยชน์จริงหรือเปล่า แต่ถ้ามีการสร้างความมั่นใจให้เขาเห็นว่า ความเสียสละของเขามันจะเป็นประโยชน์ต่อส่วนรวมอย่างแท้จริง อาตมาว่าเขาพร้อม

เวลาเราเรียกร้องความเสียสละจากผู้คน ไม่ใช่เราเรียกร้องจากเขาฝ่ายเดียว แต่เราต้องสร้างเงื่อนไข สร้างเหตุปัจจัยเพื่อทำให้เขารู้สึกเต็มใจที่จะเสียสละ เช่น มีมาตรการที่จะช่วยเหลือเขา ชดเชยเขา ในแง่นี้การใช้ธรรมะอย่างเดียวล้วนๆ หรือการปลูกจิตสำนึกผู้คนให้เสียสละอย่างเดียวไม่พอนะ มันต้องสร้างกลไก สร้างมาตรการที่จะสนับสนุนให้ผู้คนเต็มใจที่จะเสียสละด้วย

คำถาม : จากคำถามก่อน ขอถามต่อไปถึงเรื่องของความแตกแยกในสังคมไทยทั้งทางความคิด ความเห็น และความเชื่อ ทำให้ความสามัคคีกลมเกลียวของคนไทยหายไป ท่านมีคำแนะนำอย่างไรที่จะทำให้สังคมไทยของเราอยู่รอด ไม่เกิดความรุนแรงเช่นที่ผ่านมา

ตอบ : มันก็ต้องอาศัย ๒ อย่าง หนึ่งคือเรื่องจิตสำนึก อันที่สองคือ เรื่องของเหตุปัจจัยทางสังคมแวดล้อม ปัญหาที่เกิดขึ้นในเมืองไทยมันไม่ใช่เป็นปัญหาเรื่องจิตสำนึกอย่างเดียว มันเป็นปัญหาเชิงโครงสร้างด้วย ก็คือว่า สังคมไทยมีความเหลื่อมล้ำทางเศรษฐกิจและการเมืองสูงมาก สิ่งที่มันเกิดขึ้นเป็นปัญหาในระดับโครงสร้างที่สะสมมานาน เมื่อเป็นเช่นนี้การที่จะให้คนมีความรักความสามัคคี หรือยอมรับในการตัดสินใจของสถาบันต่างๆ หมายถึงสถาบันการเมือง รัฐสภา หรือแม้แต่กระบวนการยุติธรรม ตอนนี้คนก็ไม่มั่นใจ ถามว่าตอนนี้เมืองไทยมีอะไรที่เป็นจุดศูนย์รวมหรือจุดร่วมบ้าง มันก็มีน้อย อย่างสมัยก่อนเราเชื่อว่าถ้ามีปัญหาก็เลือกตั้งใหม่ แต่ตอนนี้ คนจำนวนมากไม่เชื่อเรื่องการเลือกตั้ง สมัยก่อนมีปัญหาเราก็ส่งเรื่องฟ้องศาล ศาลตัดสินอย่างไรก็รับ ผ่านมาถึงตรงนี้ คนก็ไม่มั่นใจในความยุติธรรมเที่ยงธรรมของศาล คือระบบของเรามันเรรวนไปหมด

ตรงนี้อาตมาคิดว่ามันต้องแก้ไปคู่กัน คือหนึ่ง เราต้องปรับโครงสร้างของสังคม ปรับระบบระเบียบให้มันมีความบริสุทธิ์ยุติธรรมมากขึ้น มีความเหลื่อมล้ำน้อยลง มีข้อกังขาน้อยลง และสอง ในเรื่องจิตสำนึกของผู้คนก็ต้องพยายามเสริมสร้างขึ้นมา ตอนนี้การมองซึ่งกันและกันเป็นศัตรูเป็นปรปักษ์มีสูงมาก แล้วก็เห็นแต่แง่ร้าย เห็นแต่แง่ลบของอีกฝ่ายหนึ่ง หรือพูดอีกอย่างหนึ่งก็คือ เห็นแต่ความแตกต่าง แต่มองไม่เห็นความเหมือน อาตมาได้พูดบ่อยมากว่า ที่จริงคนเรามีความเหมือนกันอาจจะ ๙๐-๙๕ อย่าง แต่อาจจะมีความแตกต่างแค่ ๔-๕ อย่าง เราก็เอาความแตกต่างนี้มาเป็นประเด็นในการที่จะทะเลาะเบาะแว้งกัน ตอนนี้อาตมาคิดว่าจะต้องสร้างความสำนึกร่วมกันให้เกิดขึ้น ในทางพุทธศาสนาเรามีคำว่า “ทิฐิสามัญญตา” คือความเห็นที่สอดคล้องกันไปในทางเดียวกัน เช่น มีความเชื่อมั่นในจุดมุ่งหมายเดียวกัน เชื่อมั่นในระบอบประชาธิปไตย เชื่อมั่นในระบบสถาบันกษัตริย์ เชื่อมั่นในกระบวนการยุติธรรม เมื่อคนเรามองไปในทางเดียวกันโอกาสที่จะเป็นพ้องต้องกัน หรือสามัคคีกันมันก็จะเกิดขึ้น

ตอนนี้ความหลากหลายทางความคิดเห็นมันเยอะมาก แล้วก็มีความหลากหลายและความแตกตัวทั้งในแนวตั้งและแนวนอน ความแตกตัวในแนวตั้งก็เช่นความเหลื่อมล้ำ ความแตกตัวในแนวนอนก็เยอะ อย่างเช่น ในชนชั้นกลาง ก็มีความเห็นและรสนิยมแตกต่างกันเยอะมาก

เพราะฉะนั้นในแง่นี้จะใช้ธรรมะอย่างเดียวมันไม่พอ จะใช้การเทศนาสั่งสอน การรณรงค์อย่างเดียวก็ไม่พอ มันต้องไปแก้ปัญหา ต้องไปแก้โครงสร้าง ไปแก้การจัดระเบียบของสังคมให้มันมีความมั่นคง บริสุทธิ์ยุติธรรมมากขึ้นด้วย

คำถาม : ที่หลายคนนำนายว่าปีหน้าและปีต่อๆ ไป บ้านเมืองเราจะเกิดแผ่นดินไหว จะเกิดภัยพิบัติต่างๆ ตามมาอีกมากมาย คนไทยควรเตรียมตัวเตรียมใจอย่างไร เพื่อรับมือกับเหตุการณ์ร้ายๆ ที่จะเกิดขึ้น

ตอบ : ส่วนหนึ่งก็คือ อย่าตื่นตระหนก แล้วก็อย่าเชื่อข่าวพวกนี้มากเกินไป อย่าเพิ่งไปเชื่อข่าวลือพวกนี้มาก ต้องใช้หลักกาลามสูตร พระพุทธเจ้าบอกอย่าเชื่อเพียงเพราะเสียงร่ำลือ อย่าเชื่อเพียงเพราะผู้พูดนั้นน่าเชื่อถือ แล้วใครที่ว่าเก่งๆ นั้นเมื่อเจ็ดปีที่แล้ว เขาเคยทำนายสึนามิได้ถูกหรือเปล่า แล้วมีหมอดูคนไหนเตือนเรื่องภัยน้ำท่วมอย่างที่เกิดขึ้นมานี้บ้าง ก็มีแต่ว่า พอเกิดแล้วค่อยมาพูดว่าคนโน้นคนนี้พูดว่าจะต้องมีน้ำท่วม แต่ว่าก่อนเกิดมีใครทำนายบ้างไหม

อาตมาคิดว่าใช้หลัก “กาลามสูตร” ก็คือ อย่าตื่นกลัว อย่าหลงเชื่อ แต่อย่าประมาท คนไทยเรามักจะเบี่ยงไปทางใดทางหนึ่ง คือถ้าไม่ปล่อยปละละเลยหรือว่านิ่งดูดายก็ตื่นตระหนกตกใจจนระแวงไปเลย ไม่ประมาทคือระวัง ไม่ใช่ระแวง แต่คนไทยจะเบี่ยงไป เรียกว่าชะล่าใจ ถ้าไม่ชะล่าใจก็ระแวงไปเลย ที่ผ่านมาเราชะล่าใจ แต่ตอนนี้เราตื่นตระหนกระแวงแล้ว อาตมาคิดว่าให้มาอยู่ตรงกลางๆ เสีย คือไม่ชะล่าใจ แต่ก็ไม่ระแวง แต่ระวัง ก็คือไม่ประมาท

และปีหน้า คือ ปี ๒๕๕๕ นี้ ที่จริงแล้ว ในแง่ของชาวพุทธถือว่าเป็นปีที่ดี เพราะเป็นปีที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ครบ ๒,๖๐๐ ปี การแสดงปฐมเทศนาก็ครบ ๒,๖๐๐ ปี ในปีหน้า สำหรับชาวพุทธจึงถือเป็นเรื่องดี

คำถาม : ท่านมองว่าอนาคตของประเทศไทยจะเป็นอย่างไร

ตอบ : อาตมาก็มีความหวังกับประเทศและโลกอยู่เสมอนะ จะว่าไปแล้วสิ่งที่เกิดขึ้นกับเมืองไทยตอนนี้ก็ยังน้อยกว่าที่เกิดขึ้นในหลายๆ ประเทศ ทั้งในอดีตและปัจจุบัน ยุโรปหลายประเทศที่เราเห็นว่าเจริญตอนนี้ ก็เคยผ่านเหตุการณ์ที่เลวร้ายมากกว่าเมืองไทยมาแล้ว แต่เขาก็ผ่านเหตุร้ายมาได้ เพราะเขาเอาประวัติศาสตร์เป็นบทเรียน อาตมาก็ยังมีความเชื่อว่าจุดที่แย่ที่สุดของเมืองไทยจะยังดีกว่าประเทศอื่นอีกมาก แล้วก็มีความหวังว่ามันจะดีขึ้น อาตมาคิดว่าเราอย่างอมืองอเท้า อย่านิ่งดูดาย อย่ายอมแพ้ แม้เราจะเป็นคนเล็กๆ แต่อะไรดีๆ ที่เราทำได้ก็ควรทำ อย่าไปกังวลกับอนาคตที่สร้างภาพให้เลวร้ายจนเกินไป ทุกวันนี้บ้านเมืองก็ยังมีอะไรดีๆ ที่มีช่องให้เราทำอะไรได้อีกตั้งมากมายหลายอย่าง เพราะฉะนั้นให้มีความหวัง แล้วก็ลงมือทำคนละไม้คนละมือ จากจุดที่เรายืนอยู่ให้เชื่อมโยงกัน อย่าทำคนเดียว แต่เชื่อมโยงประสานกัน สิ่งเล็กๆ ถ้าร่วมมือกันประสานกันมันก็จะเกิดผลมหาศาล

และนี่คือบทสรุปสู่อนาคตประเทศไทย จากมุมมองของพระนักคิด นักปฏิบัติที่สำคัญรู้หนึ่งของยุค