ในช่วงเวลา ๕ ปีที่ผ่านมากล่าวได้ว่าไม่มีความเคลื่อนไหวใด ๆ ในทางที่จะปฏิรูปคณะสงฆ์ให้ดีขึ้น ร่างพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ที่เสนอให้มีการปรับเปลี่ยนองค์กรปกครองสงฆ์ โดยได้รับความเห็นชอบจากคณะรัฐมนตรีตั้งแต่พ.ศ. ๒๕๔๕ ได้ถูกเก็บซุกไว้ในลิ้นชักจนกระทั่งบัดนี้ ส่วนพระราชบัญญัติอีกหลายฉบับที่เกี่ยวข้องกับคณะสงฆ์ ซึ่งรัฐบาลชุดต่อ ๆ มาพยายามผลักดัน อาทิ การจัดรูปที่ดินรวมทั้งธรณีสงฆ์ การส่งเสริมคุณธรรมของประชาชน การอุปถัมภ์คุ้มครองพระพุทธศาสนา ไม่มีฉบับใดเลยแม้แต่ฉบับเดียวที่ได้รับการตราเป็นกฎหมาย เนื่องจากถูกต่อต้านขัดขวางโดยพระสงฆ์กลุ่มต่าง ๆ ซึ่งบางกลุ่มก็ขัดแย้งกันเอง

ในปี ๒๕๕๐ ได้มีการชุมนุมของพระสงฆ์ครั้งใหญ่ที่สุดในรอบหลายปีเพื่อผลักดันให้มีการตราในรัฐธรรมนูญว่า พระพุทธศาสนาเป็นศาสนาประจำชาติ แต่ก็ไม่ประสบผลสำเร็จ ท่ามกลางเสียงวิพากษ์วิจารณ์พระสงฆ์อย่างรุนแรงตามสื่อต่าง ๆ ซึ่งในด้านหนึ่งสะท้อนให้เห็นถึงศรัทธาที่ลดน้อยถอยลงต่อพระสงฆ์ จนท่านไม่อยู่ในฐานะผู้นำทางสติปัญญาของสังคมได้

กล่าวโดยรวมแล้ว สถานการณ์พระศาสนาที่หนังสือเล่มนี้ได้กล่าวถึงในการตีพิมพ์ครั้งแรกจนถึงปัจจุบันยังเปลี่ยนแปลงไม่มากนัก แต่ด้านดีที่ควรกล่าวถึงก็คือความตื่นตัวและสนใจในพุทธศาสนาทั้งปริยัติและปฏิบัติได้เพิ่มขึ้นมากในหมู่ประชาชนทั่วไป โดยเฉพาะคนชั้นกลาง ผู้ที่เป็นตัวแทนปรากฏการณ์ดังกล่าวอย่างโดดเด่นคือ ท่านว.วชิรเมธี และพระอาจารย์ปราโมทย์ ปาโมชโช ท่านแรกมีผลงานเป็นหนังสือซึ่งได้รับความนิยมอย่างมาก อีกทั้งได้รับนิมนต์ไปแสดงธรรมตามสื่อกระแสหลักอยู่เนือง ๆ ส่วนท่านหลังนั้นได้สร้างแรงบันดาลใจในทางธรรมแก่ผู้คนเป็นอันมาก จนมีการปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานตามแนวสติปัฏฐานอย่างกว้างขวาง ชนิดที่เรียกได้ว่าไม่เคยมีมาก่อน โดยมีการเชื่อมประสานกันเป็นเครือข่ายข้ามประเทศข้ามทวีป ขณะที่หนังสือธรรมะแนวอื่น ๆ ก็ยังเป็นที่นิยมและติดอันดับขายดีอยู่เนือง ๆ

เนื่องจากเหตุการณ์ต่าง ๆ ที่เกิดขึ้นในช่วง ๕ ปีที่ผ่านมาสอดรับกับข้อสรุปของหนังสือเล่มนี้ ในการตีพิมพ์ครั้งใหม่นี้ จึงมิได้มีการแก้ไขปรับปรุงในส่วนสาระสำคัญ เป็นแต่ขยาย “บทส่งท้าย” ให้ยาวขึ้นกว่าเดิม กับได้แก้ไขสมณศักดิ์ของพระราชาคณะบางท่านให้เป็นปัจจุบัน เนื้อหานอกนั้นยังคงเดิม

ขออนุโมทนาสำนักพิมพ์มูลนิธิโกมลคีมทองที่เห็นคุณค่าของหนังสือเล่มนี้จนนำมาตีพิมพ์เป็นครั้งที่สอง เชื่อว่าผู้อ่านจำนวนมากที่เคยถามหาหนังสือเล่มนี้จะร่วมอนุโมทนาด้วย

พระไพศาล วิสาโล
วันมหาปวารณา
๔ ตุลาคม ๒๕๕๒